Έχει ηθική ο καπιταλισμός;
Γιώργος X. Παπασωτηρίου
Και πάλι ο λόγος για την συνάφεια του νόμιμου και της ηθικής. Κάποτε, όχι πολλά χρόνια πριν, όταν κάποιοι μιλούσαν για «ηθική»(υπόθεση Βουλγαράκη), οι άλλοι τους κατηγορούσαν για «ηθικολογία» που δεν έχει σχέση με την «πολιτική» και την «οικονομία». Κι όμως κάποτε, ακόμα και ο καπιταλισμός είχε «ηθική», δηλαδή όρια. Ο επινοητής της «αόρατης χείρας» της αγοράς, ο Άνταμ Σμιθ δεν ήταν παρά καθηγητής της Ηθικής Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Γλασκόβης. Τι συνέβη, άραγε, και αποσυνδέθηκε πλήρως η οικονομία από την «ηθική» παράδοσή της;
Σύμφωνα με τον Αμάρτυα Σεν και τον Σκοτ Μηκλ, η ηθική παράδοση της οικονομικής σκέψης ξεκινάει από τον Αριστοτέλη («Ηθικά Νικομάχεια») που συσχέτιζε το αντικείμενο των οικονομικών (τον πλούτο) με τους ανθρώπινους σκοπούς. Με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, όμως, η «ηθική» αυτή παράδοση απωθήθηκε υπέρ της «μηχανικής» παράδοσης που δεν αφορά τελικούς σκοπούς και ερωτήματα, όπως για το «πως πρέπει κάποιος να ζει» (εδώ εμπίπτει και ο προβληματισμός των ημερών) ή «πως μπορεί να αναπτυχθεί ο αγαθός άνθρωπος», αλλά ενδιαφέρεται μόνο για τα ζητήματα διαχείρισης (logistics). Το χρήμα, πλέον, από μέσο για να ζει κανείς, γίνεται σκοπός, ενώ ο πραγματικός σκοπός γίνεται το μέσο. Τώρα, οι εργαζόμενοι είναι οι αναλώσιμοι της ιστορίας, μιας ιστορίας που είναι το ατέλειωτο χρονικό των θριάμβων των «πάνω».
Υπάρχει άραγε τρόπος υπέρβασης της κρίσης; Όχι. Ο καπιταλισμός δεν μπορεί να επιστρέψει στο παρελθόν και σε μια ορισμένη «ηθική», δηλαδή σε μία λειτουργία που έχει όρια. Αντίθετα οδεύει με αμείωτη επιτάχυνση προς το άπειρο της συσσώρευσης, δηλαδή στο χάος. Για να αποφευχθεί αυτό, για να σωθεί η ζωή πάνω στον πλανήτη Γη, απαιτείται η εξάλειψη του "καταστροφέα"...
Υπ' αυτή την οπτική, η μη τήρηση της "ηθικής" από τους πολιτικούς της αριστεράς συνιστά ένταξη στη λογική της συσσώρευσης, ένταξη στην ιδεολογία του μανιακού καπιταλισμού...
